Opisy zajęć

Opisy zajęć:

 

+ Wstęp do studiów polsko-żydowskich, dr hab. Jolanta Żyndul

Konwersatorium ma za zadanie zapoznać słuchaczy SPŻ z warsztatem pracy judaisty zajmującego się dziejami Żydów polskich. W trakcie zajęć zostaną przedstawione podstawowa literatura naukowa i różne rodzaje źródeł historycznych dotyczących tego zagadnienia. Zaprezentowane zostaną najważniejsze w tym zakresie pomoce, ułatwiające pracę naukową, takie jak specjalistyczne encyklopedie, słowniki, atlasy, kalendarze i miejsca gromadzenia materiałów historycznych takie jak biblioteki, archiwa, muzea. Główny nacisk zostanie położony na kształtowanie umiejętności korzystania z zasobów internetowych związanych z historią polskich Żydów.

+ Paradisus Judeorum? Żydzi w Rzeczypospolitej szlacheckiej, prof. dr hab. Adam Kaźmierczyk

W trakcie zajęć zostanie przedstawiony proces kształtowania się wyjątkowej aszkenazyjskiej diaspory na terenie państwa polsko-litewskiego. Uczestnicy zapoznani zostaną ze statusem prawnym ludności żydowskiej (i jego zmianami, zwłaszcza podjętymi pod koniec próbami reformy statusu prawnego), głównymi centrami osadnictwa żydowskiego, problemami demografii na przestrzeni wieków, rolą Żydów w gospodarce Rzeczypospolitej, przejawami życia religijnego, kulturalnego społeczności ze szczególnym uwzględnieniem zjawisk charakterystycznych dla polskich Żydów (frankizm i początki chasydyzmu). Omówione zostaną przejawy nietolerancji wobec Żydów (literatura antyżydowska, funkcjonowanie antyżydowskich mitów, np. mordu rytualnego).

+ Pomiędzy: Żydowskie konfrontacje z nowoczesnością, prof. Natalia Aleksiun

Zajęcia poświęcone zostaną analizie żydowskich odpowiedzi na wyzwania nowoczesności i procesy modernizacyjne w XIX w. i na początku XX wieku na ziemiach polskich. Jak zmieniało się położenie prawne Żydów i ich życie społeczne, gospodarcze i polityczne? Jak postrzegali swoją przyszłość jako obywatele i członkowie społeczności żydowskiej? Omówione zostaną m.in. takie zjawiska jak Haskala, asymilacja, powstanie nowoczesnych ruchów politycznych, urbanizacja oraz przemiany społeczne i demograficzne.

+ Historia Zagłady, dr Bartłomiej Krupa

Na zajęciach omówimy różne, historyczne interpretacje Zagłady. Przyjrzymy się zatem równolegle samemu wydarzeniu – jego genezie, głównym etapom, bezpośrednim skutkom – jak i dalekosiężnym konsekwencjom kulturowym. Jednocześnie traktować będziemy Zagładę jako coś nieprzemijającego, rzucającego – by skorzystać z metafory Feliksa Tycha –  „długi cień” na naszą teraźniejszość. Szczególną rolę odgrywa ona nadal w polskiej przestrzeni, gdzie w dużej mierze się rozegrała. W drugiej części zajęć skoncentrujemy się zatem na specyfice polskiej. Holokaust stanowi bowiem tutaj nie tylko wyraźną cezurę dziejową oraz – jak zauważył Przemysław Czapliński – „kamień nagrobny nowoczesności i płynny fundament ponowoczesności”, lecz przede wszystkim niezaleczoną ranę w obrębie stosunków polsko-żydowskich.

+ Niezrealizowane marzenie – o próbach odbudowania w Polsce życia żydowskiego po wojnie, dr Kamila Dąbrowska

Podczas zajęć porozmawiamy o tym w jaki sposób życie żydowskie odbudowywano po wojnie. Poznamy losy tych, którzy wojnę spędzili w Związku Radzieckim, a po powrocie, wspólnie z garstką Ocalałych, starali się odbudować swoje życie, już w nowym porządku, na nowych zasadach. Przyjrzymy się szczegółowo Dolnemu Śląskowi, który przez chwilę wydawał się miejscem spokojnej ostoi, z wizją utworzenia autonomicznych struktur życia żydowskiego. Poznamy najmłodszych (już urodzonych po wojnie) i ich codzienne rodzinne oraz wspólnotowe życie na pograniczu dwóch światów. Zobaczymy również, jak okresowo wzniecany antysemityzm wpływał na decyzje i losy polskiej społeczności żydowskiej. Naszych bohaterów zobaczymy również w nowych ojczyznach, do których wyjechali, wyrzuceni ze swojej ojczyzny. Ich oczami spojrzymy na przeszłość i dzisiejszą Polskę, widzianą już z daleka.

+ Sztuka żydowska, dr Renata Piątkowska

Zajęcia podzielone będą na następujące bloki tematyczne: 1) Sztuka i Religia, 2) Żydowska Sztuka Synagogalna (u korzeni tradycyjnej kultury wizualnej polskich Żydów), 3) Sztuka i Społeczeństwo (artyści i żydowska nowoczesność w Polsce: narodowa sztuka żydowska a budowanie nowoczesnej społeczności Żydów polskich w kontekście ruchów politycznych, kulturowych i społecznych przełomu XIX i XX wieku; nowoczesne  żydowskie uniwersum symboliczne przed 1939 rokiem; sztuka i kobiety) oraz 4) Sztuka i Zagłada (sztuka w gettach i obozach; pamięć Zagłady w sztuce).

+ Literatura jidysz, dr hab. Joanna Lisek

Celem przedmiotu jest przekazanie wiedzy dotyczącej historii literatury jidysz: periodyzacji, gatunków, głównych autorów (autorek) i dzieł, a także ośrodków jej rozwoju. Zdobyta wiedza ma obejmować dzieje literatury jidysz od jej początków w XIII w. do XX w. Uwzględniona zostanie rola kobiet jako odbiorczyń i twórczyń. Przedmiot ma pomóc w zrozumieniu statusu literatury jidysz widzianego w kontekście wielojęzyczności kultury żydowskiej. Omówione zostaną gatunki literatury religijnej i świeckiej, związki piśmiennictwa jidysz z haskalą i chasydyzmem oraz kulturą popularną. Dzieła klasyków jidysz posłużą do przedstawienia charakterystycznych obszarów tematycznych w drugiej połowie XIX w, takich jak np. przeobrażenia społeczności żydowskiej w sztetlach. Zarysowane zostaną również kierunki rozwoju nowoczesnej prozy i poezji jidysz oraz główne żydowskie ugrupowania literackie w XX w. (takie jak: Di Junge, In zich, Jung Jidysz, Chaliastre, Jung Wilne).

+ Historia muzyki żydowskiej, dr hab. Maria Sławek

Opis w późniejszym terminie.

+ Frankizm, dr hab. Jan Doktór 

Opis w terminie późniejszym.

+ Chasydyzm, dr Michał Tuszewicki

Opis w późniejszym terminie.

+ Haskala, dr Alicja Maślak-Maciejewska

Zajęcia poświęcone będą oświeceniu żydowskiemu, czyli haskali. Omówione zostaną podstawy filozoficzne nurtu, propozycje periodyzacji, główne koncepcje, teksty i postaci. Podjęta zostanie próba odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób haskala stanowi podstawę żydowskiej nowoczesności. Zajęcia będą miały charakter przekrojowy – przyjrzymy się zarówno haskali berlińskiej jak i wschodnioeuropejskiej, w tym ziemiami polskimi pod zaborami.

+ Państwo w państwie? Autonomia narodowo-kulturalna, dr hab. Jolanta Żyndul

Zajęcia będą poświęcone koncepcji autonomii narodowo-kulturalnej, która w pierwszej połowie XX wieku stanowiła szeroko dyskutowane rozwiązanie problemów związanych z funkcjonowaniem mniejszości narodowych w wielonarodowych państwach Europy Środkowowschodniej. Idea autonomii została sformułowana przez działaczy lewicy austriackiej, w środowisku żydowskim zaś była rozwijana przez Szymona Dubnowa w ramach jego koncepcji nacjonalizmu diasporowego. Podczas zajęć zostaną omówione główne zasady autonomii i próby jej wprowadzenia w życie podejmowane przez świeckie żydowskie partie polityczne – syjonistów, folkistów, bundowców i komunistów – na tle działań innych ruchów narodowościowych.

+ Lewica żydowska, dr Martyna Rusiniak-Karwat

Opis w późniejszym terminie.

+ Rewolucje w literaturze, dr Maria Antosik-Piela

Zajęcia będą poświęcone obecności ruchów społeczno-politycznych w utworach literackich. Przedmiotem analizy będą zarówno XIX i XX-wieczne powieści żydowskie jak i literatura dokumentu osobistego, w których odnajdziemy odwołania do założeń programowych haskali, a także do asymilacji, syjonizmu czy socjalizmu. Interesować nas będzie, w jaki sposób elementy ideologicznych programów zostały przedstawione w tekstach literackich, np. w powieści syjonistycznej. Przyjrzymy się również światopoglądowej autoprezentacji autorów egodokumentów, np. na przykładzie wspomnień maskili.

+ Syjonizm, dr Magdalena Kozłowska

Opis w późniejszym terminie.

+ Asymilacja, prof. dr hab. Anna Landau-Czajka

Opis w późniejszym terminie.

 

Zajęcia w poprzednich edycjach studiów:

+ Tożsamość żydowska w starożytności, dr hab. Krystyna Stebnicka

1. Tożsamość Żydów w epoce powygnaniowej. Epoka perska to okres formatywny w dziejach Żydów – po powrocie z wygnania Żydzi wymyślają swoją dawną historię, wtedy zostały zredagowane  księgi Pięcioksięgu, odbudowano też  centralne miejsce kultu w Jerozolimie. Wykład będzie skoncentrowany na pokazaniu odbudowy tożsamości żydowskiej w perskiej prowincji Jehud.

+ Kupcowe, kramarki, teolożki, poetki – o Żydówkach w dawnej Rzeczypospolitej, dr Maria Cieśla

W trakcie zajęć przeanalizujemy wybrane biografie Żydówek żyjących w XVII i XVIII w. w dawnej Rzeczypospolitej. Analizując ich historię życia zastanowimy się nad funkcjonowaniem kobiet w społeczności żydowskiej w epokach dawnych. Interesować nas będą czynniki wpływające na wybór ścieżki życiowej oraz możliwości, jakie miały kobiety. Bliżej przyjrzymy się kobietom robiącym karierę w sferze ekonomicznej, działającym w gminach żydowskich, a także piszącym.

+ Psychoanaliza, emancypacja, antysemityzm, dr hab. Lena Magnone

Wykłady będą poświęcone psychoanalizie, które powstanie i rozwój zostanie przedstawiony na tle przemian społecznych w Europie Środkowej, związanych z rozkwitem nowoczesnych nacjonalizmów i wzrostem antysemityzmu, ale także gwałtowną emancypacją kobiet. Na przykładzie biografii wybranych psychoanalityków – polskich Żydów i Żydówek, którzy znaleźli się w gronie pierwszych uczniów i współpracowników Zygmunta Freuda, by w latach trzydziestych wyemigrować do Stanów Zjednoczonych – ukazany zostanie polityczny i głęboko emancypacyjny wymiar, jaki psychoanaliza miała dla Żydów na przełomie XIX i XX wieku, oraz losy tej teorii po jej transferze za ocean, gdzie psychoanaliza padła ofiarą powojennego backlashu.

+ Polsko-żydowska tożsamość – zapisana w tekstach kobiet, dr hab. Alina Molisak

Pamiętając o roli, jaką odgrywała literatura w kształtowaniu tożsamości narodowych, możemy zobaczyć, jak powstawały narracje kształtujące tak polską, jak i żydowską tożsamość, czy co wyjątkowo ciekawe, tożsamość polsko-żydowską. Ostatnie zjawisko niekonkurencyjnych wersji tożsamości coraz mocniej zaznaczało swą obecność w literaturze od przełomu XIX i XX wieku. Jednym z bardziej interesujących głosów, które formułowały oryginalne konstrukcje polsko-żydowskich odmian tożsamości są teksty napisane przez kobiety. Takim właśnie propozycjom identyfikacji chciałabym przyjrzeć się razem ze studentami – analizując utwory powstałe w XIX i XX wieku – napisane „piórem kobiecym”.

+ Syjonizm – Kobiety – Polanya, mgr Nili Amit

Cykl  wykładów,  pokaz filmu i dyskusja poświęcone będą pozycji i roli kobiet w ruchu syjonistycznym  w okresie wczesnego osadnictwa żydowskiego w Palestynie, wielkiej zmianie, jaką było pojawienie się osadnictwa z Polski  w latach dwudziestych  i trzydziestych XX w., wreszcie obecnej pozycji kobiety w Izraelu,  szczególnie w perspektywie obowiązkowej powszechnej służby wojskowej.

+ Świadkinie, obserwatorki, postronne – Zagłada opisywana przez kobiety, dr Katarzyna Stańczak-Wiślicz

Zajęcia w formie wykładu z elementami konwersatorium będę się opierać na analizie zróżnicowanych źródeł: od literatury dokumentu osobistego (dzienników i pamiętników), przez publicystykę prasy kobiecej, po literaturę piękną. Chronologicznie będą obejmowały okres od 1939 roku po pierwsze lata powojenne. Podczas zajęć będziemy się zastanawiać nad specyfiką przekazów wytworzonych przez kobiety, nad ich strategiami narracyjnymi, wzorami opowiadania o doświadczeniach skrajnych. Punktem odniesienia będą rozważania nad kobiecym doświadczeniem wojny i przemocy.

+ Kobiety i chasydyzm, prof. dr hab. Marcin Wodziński

Zajęcia będą poświęcone złożonym relacjom między ruchem chasydzkim a kobietami w różnorodnych formach tych relacji, od ideologicznych opinii chasydzkich przywódców o kobietach, przez formy społecznej i kulturalnej partycypacji, po zmieniającą się funkcję kobiet w ruchu chasydzkim w XX i XXI wieku.

+ Mechanizmy pamięci w kulturze popularnej, dr Martyna Steckiewicz

Podczas zajęć przyjrzymy się różnym gatunkom kultury popularnej, by sprawdzić, jak funkcjonują w nich mechanizmy pamięci o polskich Żydach. Zaczynając od kryminału retro poprzez komiks oraz literaturę fantastyczną będziemy zadawać sobie pytanie o to kto i jak pamięta, oraz jaki obraz przeszłości wyłania się z tych tekstów kultury.

+ Eiszes chajil a wyzwania modernizacji. Żydowskie aktywistki w Europie Wschodniej w XIX i XX w., dr Magdalena Kozłowska

Kurs przybliża historię i kulturę Żydówek w Europie Wschodniej w XIX i XX wieku. Zastanowimy się w jaki sposób płeć wpływała na zachodzące w tym czasie przemiany.  Przyjrzymy się różnym sposobom podejścia do kobiecości i kobiecych powinności. Na podstawie życiorysów konkretnych żydowskich aktywistek pochylimy się nad różnymi definicjami słowa „bohaterka” funkcjonującymi w interesującej nas epoce. W toku zajęć wykorzystane zostaną źródła pierwotne i wtórne, a także teksty kultury.

+ Kobiety i Zagłada, dr Bartłomiej Krupa

Konwersatorium poświęcone zostanie polskojęzycznym pisarkom Zagłady, które tworzyły lub tworzą w Izraelu. Omówimy utwory klasyczek: Miriam Akavii, Irit Amiel, Haliny Birenbaum czy Idy Fink oraz pisarek mniej znanych: Ruth Baum, Ireny Bronner, Anny Ćwiakowskiej, Marii Hochberg-Mariańskiej czy Eugenii Nadlerowej. Oprócz indywidualnych poetyk i kobiecych ekspresji doświadczenia Zagłady, przyjrzymy się (trudnej) obecności tej twórczości w izraelskim i polskim dyskursie oraz dynamice procesów kulturowych, które wpływały na obecność utworów w przestrzeni symbolicznej – Izraela i Polski.

+ Literatura jidysz tworzona przez kobiety – autorki, dzieła, konteksty, dr hab. Joanna Lisek

Celem zajęć będzie prezentacja i analiza wyników badań nad literaturą kobiet w języku jidysz od jej początków do współczesności. Zostaną omówione następujące tematy: geneza twórczości kobiet w literaturze jidysz, pierwsze autorki (od XVI w.) i gatunki przez nie rozwijane, podmiotowość kobieca w twórczości ludowej, czytelnictwo kobiet żydowskich, pierwsze autorki nowoczesnej literatury jidysz (od 1888 r.), pierwsza wojna światowa, jej obraz w literaturze jidysz kobiet oraz wpływ na dalszy rozwój kobiecego piśmiennictwa, okres międzywojenny: kobiety a żydowskie ugrupowania literackie, zbiorowe wystąpienia poetek, główne ośrodki i motywy literackie, literatura Zagłady tworzona przez kobiety w języku jidysz, jidyszowa twórczość kobiet współcześnie, krytyka literacka wobec twórczości kobiet.