Konwersatorium ma za zadanie zapoznać słuchaczy SPŻ z warsztatem pracy judaisty zajmującego się dziejami Żydów polskich. W trakcie zajęć zostaną przedstawione podstawowa literatura naukowa i różne rodzaje źródeł historycznych dotyczących tego zagadnienia. Zaprezentowane zostaną najważniejsze w tym zakresie pomoce, ułatwiające pracę naukową, takie jak specjalistyczne encyklopedie, słowniki, atlasy, kalendarze i miejsca gromadzenia materiałów historycznych takie jak biblioteki, archiwa, muzea. Główny nacisk zostanie położony na kształtowanie umiejętności korzystania z zasobów internetowych, związanych z historią polskich Żydów.
W trakcie zajęć zostanie przedstawiony proces kształtowania się wyjątkowej aszkenazyjskiej diaspory na terenie państwa polsko-litewskiego. Uczestnicy zapoznani zostaną ze statusem prawnym ludności żydowskiej (i jego zmianami, zwłaszcza podjętymi pod koniec próbami reformy statusu prawnego), głównymi centrami osadnictwa żydowskiego, problemami demografii na przestrzeni wieków, rolą Żydów w gospodarce Rzeczypospolitej, przejawami życia religijnego, kulturalnego społeczności ze szczególnym uwzględnieniem zjawisk charakterystycznych dla polskich Żydów (frankizm i początki chasydyzmu). Omówione zostaną przejawy nietolerancji wobec Żydów (literatura antyżydowska, funkcjonowanie antyżydowskich mitów, np. mordu rytualnego).
Zajęcia poświęcone zostaną analizie żydowskich odpowiedzi na wyzwania nowoczesności i procesy modernizacyjne w XIX w. i na początku XX wieku na ziemiach polskich. Jak zmieniało się położenie prawne Żydów i ich życie społeczne, gospodarcze i polityczne? Jak postrzegali swoją przyszłość jako obywatele i członkowie społeczności żydowskiej? Omówione zostaną m.in. takie zjawiska jak Haskala, asymilacja, powstanie nowoczesnych ruchów politycznych, urbanizacja oraz przemiany społeczne i demograficzne.
Na zajęciach omówimy różne, historyczne interpretacje Zagłady. Przyjrzymy się zatem równolegle samemu wydarzeniu – jego genezie, głównym etapom, bezpośrednim skutkom – jak i dalekosiężnym konsekwencjom kulturowym. Jednocześnie traktować będziemy Zagładę jako coś nieprzemijającego, rzucającego – by skorzystać z metafory Feliksa Tycha – „długi cień” na naszą teraźniejszość. Szczególną rolę odgrywa ona nadal w polskiej przestrzeni, gdzie w dużej mierze się rozegrała. W drugiej części zajęć skoncentrujemy się zatem na specyfice polskiej. Holokaust stanowi bowiem tutaj nie tylko wyraźną cezurę dziejową oraz – jak zauważył Przemysław Czapliński – „kamień nagrobny nowoczesności i płynny fundament ponowoczesności”, lecz przede wszystkim niezaleczoną ranę w obrębie stosunków polsko-żydowskich.
Podczas zajęć porozmawiamy o tym w jaki sposób życie żydowskie odbudowywano po wojnie. Poznamy losy tych, którzy wojnę spędzili w Związku Radzieckim, a po powrocie, wspólnie z garstką Ocalałych, starali się odbudować swoje życie, już w nowym porządku, na nowych zasadach. Przyjrzymy się szczegółowo Dolnemu Śląskowi, który przez chwilę wydawał się miejscem spokojnej ostoi, z wizją utworzenia autonomicznych struktur życia żydowskiego. Poznamy najmłodszych (już urodzonych po wojnie) i ich codzienne rodzinne oraz wspólnotowe życie na pograniczu dwóch światów. Zobaczymy również, jak okresowo wzniecany antysemityzm wpływał na decyzje i losy polskiej społeczności żydowskiej. Naszych bohaterów zobaczymy również w nowych ojczyznach, do których wyjechali, wyrzuceni ze swojej ojczyzny. Ich oczami spojrzymy na przeszłość i dzisiejszą Polskę, widzianą już z daleka.
Zajęcia podzielone będą na następujące bloki tematyczne: 1) Sztuka i Religia, 2) Żydowska Sztuka Synagogalna (u korzeni tradycyjnej kultury wizualnej polskich Żydów), 3) Sztuka i Społeczeństwo (artyści i żydowska nowoczesność w Polsce: narodowa sztuka żydowska a budowanie nowoczesnej społeczności Żydów polskich w kontekście ruchów politycznych, kulturowych i społecznych przełomu XIX i XX wieku; nowoczesne żydowskie uniwersum symboliczne przed 1939 rokiem; sztuka i kobiety) oraz 4) Sztuka i Zagłada (sztuka w gettach i obozach; pamięć Zagłady w sztuce).
Celem przedmiotu jest przekazanie wiedzy dotyczącej historii literatury jidysz: periodyzacji, gatunków, głównych autorów (autorek) i dzieł, a także ośrodków jej rozwoju. Zdobyta wiedza ma obejmować dzieje literatury jidysz od jej początków w XIII w. do XX w. Uwzględniona zostanie rola kobiet jako odbiorczyń i twórczyń. Przedmiot ma pomóc w zrozumieniu statusu literatury jidysz widzianego w kontekście wielojęzyczności kultury żydowskiej. Omówione zostaną gatunki literatury religijnej i świeckiej, związki piśmiennictwa jidysz z haskalą i chasydyzmem oraz kulturą popularną. Dzieła klasyków jidysz posłużą do przedstawienia charakterystycznych obszarów tematycznych w drugiej połowie XIX w, takich jak np. przeobrażenia społeczności żydowskiej w sztetlach. Zarysowane zostaną również kierunki rozwoju nowoczesnej prozy i poezji jidysz oraz główne żydowskie ugrupowania literackie w XX w. (takie jak: Di Junge, In zich, Jung Jidysz, Chaliastre, Jung Wilne).
Opis w późniejszym terminie.
Jako wprowadzenie do tematu zostanie przedstawiona historia hiszpańskich Żydów, zwanych Sefardyjczykami, w dwóch etapach: pierwszym od ich osiedlenia na Półwyspie Iberyjskim do wypędzenia edyktem Królów Katolickich z 1492 roku i drugim, śledzącym dzieje tych, co zdecydowali się zmienić religię i pozostać oraz tych, którzy wyjechali. Pierwsi włączyli się aktywnie w życie akademickie i kulturalne Hiszpanii Złotego Wieku, drudzy ruszyli na północ Europy i Afryki, a także na Wschód, w kierunku Imperium Otomańskiego. To właśnie oni, zabierając ze sobą język zbudowany na bazie średniowiecznej hiszpańszczyzny romance, wzbogacili go o słownictwo z nowo zamieszkanych przez siebie terenów. Uczestnicy zapoznają się z bogatą spuścizną, którą Sefardyjczycy pozostawili w hiszpańskiej literaturze,
gdyż to właśnie ich dialektem ‒ charakteryzującym się tym, że mieszał (łącząc) elementy różnych języków królestw średniowiecznej Hiszpanii ‒ napisano pierwsze dzieła literackie po hiszpańsku. Judeohiszpański był używany w życiu codziennym, lecz także przez uczonych i
tłumaczy, którzy stworzyli specjalny jego wariant dla przekładu pism religijnych, znany pod nazwą ladino. Obecnie szacuje się, że judeohiszpańskim posługuje się około 30% wiernych religii żydowskiej, oprócz Izraela i Hiszpanii społeczności sefardyjskojęzyczne znajdują się w Argentynie, Bułgarii, Grecji, Maroku, Meksyku, Serbii, Stanach Zjednoczonych, Tunezji i Turcji.
Zajęcia poświęcone będą szundowi (jid. kicz, szmira, tandeta), czyli literaturze brukowej w języku jidysz. Omówione zostaną różne aspekty tego fenomenu w popularnej literaturze jidysz: gatunki, autorzy i dzieła, a także związki tej twórczości z polską i europejską literaturą popularną. Wybrane utwory posłużą do przedstawienia jej głównych bohaterów, wątków i motywów. Cykl zakończą zajęcia o nieznanych realizacjach szundu w literaturze holokaustowej i postholokaustowej.
Cykl 5 wykładów, poświęcony literaturze jidysz tworzonej przez polskich Żydów w czasie II wojny światowej, jak i w okresie powojennym, obejmie takie zagadnienia jak: twórczość czasu Zagłady, relacje z życia na uchodźctwie w ZSRR, wspominanie i opłakiwanie zgładzonego żydowskiego świata , konstruowanie nowej tożsamości w obliczu przemian politycznych i antysemityzmu w powojennej Polsce. Te i inne tematy zostaną omówione w odwołaniu do twórczości takich pisarzy jak: Awrom Suckewer, Chaim Grade, Jeszaje Szpigiel, Icchok Kacenelson, Hadasa Rubin. Lili Berger, Kalman Segal, Binem Heller, Eliasz Rajzman, Mojsze Grosman, Awrom Zak i inni.
Opis wkrótce.
Opis w późniejszym terminie.
Celem zajęć jest omówienie w kontekście religijnym i społeczno-historycznym fenomenu kulturowego, jakim była i jest żydowska literatura religijna w jidysz. Pomimo marginalizacji tego języka w sferze kultu, można mówić o przekraczaniu granic pomiędzy profanum a sacrum, a także tradycyjnych ról społecznych, zarówno przez mówiących i modlących się w jidysz, jak i przez tłumaczy/tłumaczki, autorów/autorki oraz wydawców. Przekłady Biblii, modlitewniki oraz obszerna literatura umoralniająca i edukacyjna, to tylko wybrane przykłady książek religijnych wydawanych w jidysz od średniowiecza w Europie. Niektóre z nich stały się bestsellerami, jak np. Cene u-rene, tzw. Biblia kobiet, czy masowo publikowane modlitwy tchines, czytane nie tylko przez kobiety. Przede wszystkim uwzględnione więc zostaną perspektywy: religijna (judaizmu), kobieca i genderowa.
Opis w przygotowaniu.
Opis w opracowaniu.
Opis w opracowaniu.
1. Tożsamość Żydów w epoce powygnaniowej. Epoka perska to okres formatywny w dziejach Żydów – po powrocie z wygnania Żydzi wymyślają swoją dawną historię, wtedy zostały zredagowane księgi Pięcioksięgu, odbudowano też centralne miejsce kultu w Jerozolimie. Wykład będzie skoncentrowany na pokazaniu odbudowy tożsamości żydowskiej w perskiej prowincji Jehud.
W trakcie zajęć przeanalizujemy wybrane biografie Żydówek żyjących w XVII i XVIII w. w dawnej Rzeczypospolitej. Analizując ich historię życia zastanowimy się nad funkcjonowaniem kobiet w społeczności żydowskiej w epokach dawnych. Interesować nas będą czynniki wpływające na wybór ścieżki życiowej oraz możliwości, jakie miały kobiety. Bliżej przyjrzymy się kobietom robiącym karierę w sferze ekonomicznej, działającym w gminach żydowskich, a także piszącym.
Wykłady będą poświęcone psychoanalizie, które powstanie i rozwój zostanie przedstawiony na tle przemian społecznych w Europie Środkowej, związanych z rozkwitem nowoczesnych nacjonalizmów i wzrostem antysemityzmu, ale także gwałtowną emancypacją kobiet. Na przykładzie biografii wybranych psychoanalityków – polskich Żydów i Żydówek, którzy znaleźli się w gronie pierwszych uczniów i współpracowników Zygmunta Freuda, by w latach trzydziestych wyemigrować do Stanów Zjednoczonych – ukazany zostanie polityczny i głęboko emancypacyjny wymiar, jaki psychoanaliza miała dla Żydów na przełomie XIX i XX wieku, oraz losy tej teorii po jej transferze za ocean, gdzie psychoanaliza padła ofiarą powojennego backlashu.
Pamiętając o roli, jaką odgrywała literatura w kształtowaniu tożsamości narodowych, możemy zobaczyć, jak powstawały narracje kształtujące tak polską, jak i żydowską tożsamość, czy co wyjątkowo ciekawe, tożsamość polsko-żydowską. Ostatnie zjawisko niekonkurencyjnych wersji tożsamości coraz mocniej zaznaczało swą obecność w literaturze od przełomu XIX i XX wieku. Jednym z bardziej interesujących głosów, które formułowały oryginalne konstrukcje polsko-żydowskich odmian tożsamości są teksty napisane przez kobiety. Takim właśnie propozycjom identyfikacji chciałabym przyjrzeć się razem ze studentami – analizując utwory powstałe w XIX i XX wieku – napisane „piórem kobiecym”.
Cykl wykładów, pokaz filmu i dyskusja poświęcone będą pozycji i roli kobiet w ruchu syjonistycznym w okresie wczesnego osadnictwa żydowskiego w Palestynie, wielkiej zmianie, jaką było pojawienie się osadnictwa z Polski w latach dwudziestych i trzydziestych XX w., wreszcie obecnej pozycji kobiety w Izraelu, szczególnie w perspektywie obowiązkowej powszechnej służby wojskowej.
Zajęcia w formie wykładu z elementami konwersatorium będę się opierać na analizie zróżnicowanych źródeł: od literatury dokumentu osobistego (dzienników i pamiętników), przez publicystykę prasy kobiecej, po literaturę piękną. Chronologicznie będą obejmowały okres od 1939 roku po pierwsze lata powojenne. Podczas zajęć będziemy się zastanawiać nad specyfiką przekazów wytworzonych przez kobiety, nad ich strategiami narracyjnymi, wzorami opowiadania o doświadczeniach skrajnych. Punktem odniesienia będą rozważania nad kobiecym doświadczeniem wojny i przemocy.
Zajęcia będą poświęcone złożonym relacjom między ruchem chasydzkim a kobietami w różnorodnych formach tych relacji, od ideologicznych opinii chasydzkich przywódców o kobietach, przez formy społecznej i kulturalnej partycypacji, po zmieniającą się funkcję kobiet w ruchu chasydzkim w XX i XXI wieku.
Podczas zajęć przyjrzymy się różnym gatunkom kultury popularnej, by sprawdzić, jak funkcjonują w nich mechanizmy pamięci o polskich Żydach. Zaczynając od kryminału retro poprzez komiks oraz literaturę fantastyczną będziemy zadawać sobie pytanie o to kto i jak pamięta, oraz jaki obraz przeszłości wyłania się z tych tekstów kultury.
Kurs przybliża historię i kulturę Żydówek w Europie Wschodniej w XIX i XX wieku. Zastanowimy się w jaki sposób płeć wpływała na zachodzące w tym czasie przemiany. Przyjrzymy się różnym sposobom podejścia do kobiecości i kobiecych powinności. Na podstawie życiorysów konkretnych żydowskich aktywistek pochylimy się nad różnymi definicjami słowa „bohaterka” funkcjonującymi w interesującej nas epoce. W toku zajęć wykorzystane zostaną źródła pierwotne i wtórne, a także teksty kultury.
Konwersatorium poświęcone zostanie polskojęzycznym pisarkom Zagłady, które tworzyły lub tworzą w Izraelu. Omówimy utwory klasyczek: Miriam Akavii, Irit Amiel, Haliny Birenbaum czy Idy Fink oraz pisarek mniej znanych: Ruth Baum, Ireny Bronner, Anny Ćwiakowskiej, Marii Hochberg-Mariańskiej czy Eugenii Nadlerowej. Oprócz indywidualnych poetyk i kobiecych ekspresji doświadczenia Zagłady, przyjrzymy się (trudnej) obecności tej twórczości w izraelskim i polskim dyskursie oraz dynamice procesów kulturowych, które wpływały na obecność utworów w przestrzeni symbolicznej – Izraela i Polski.
Celem zajęć będzie prezentacja i analiza wyników badań nad literaturą kobiet w języku jidysz od jej początków do współczesności. Zostaną omówione następujące tematy: geneza twórczości kobiet w literaturze jidysz, pierwsze autorki (od XVI w.) i gatunki przez nie rozwijane, podmiotowość kobieca w twórczości ludowej, czytelnictwo kobiet żydowskich, pierwsze autorki nowoczesnej literatury jidysz (od 1888 r.), pierwsza wojna światowa, jej obraz w literaturze jidysz kobiet oraz wpływ na dalszy rozwój kobiecego piśmiennictwa, okres międzywojenny: kobiety a żydowskie ugrupowania literackie, zbiorowe wystąpienia poetek, główne ośrodki i motywy literackie, literatura Zagłady tworzona przez kobiety w języku jidysz, jidyszowa twórczość kobiet współcześnie, krytyka literacka wobec twórczości kobiet.
